Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Cây chùm ngây là loại cây thuốc có nhiều công dụng, đa chức năng. Đặc biệt, chùm ngây nổi tiếng khi đem lại vô số tác dụng tốt trong điều trị và chăm sóc sức khỏe như kiểm soát huyết áp, phòng ngừa ung thư, bệnh loãng xương… Chính vì vậy mà từ lâu loại dược liệu này đã xuất hiện trong rất nhiều bài thuốc Nam quý của các bậc danh y.
Tổng quan về cây chùm ngây
- Tên gốc: cây chùm ngây, rau chùm ngây
- Tên gọi khác: Ba đậu dại, bồn bồn, cây cải ngựa, cây dùi trống, cây dầu bel
- Tên khoa học: Moringa oleifera Lamk
- Tên tiếng Anh: Drumstick tree, Horseradish tree, Bel-oil tree
1. Đặc điểm, hình thái nhận biết cây chùm ngây
Cây Chùm ngây là một loại thảo dược bắt nguồn từ Ấn Độ có giá trị kinh tế cao. Loại cây này thuộc nhóm cây thân gỗ, tùy theo từng nơi sống và độ tuổi mà cây có thể cao từ 5 – 6 m với đường kính 10cm (cây 1 tuổi) hoặc cao từ 5 – 10m (cây 3 – 4 tuổi).
Thân cây có màu trắng ngà, có các khe rãnh và không có gai. Khi lớp vỏ bị tác động và trầy xước, thân cây sẽ tiết ra chất nhựa mủ màu trắng. Sau đó, tiếp xúc lâu trong không khí, nhựa cây sẽ dần chuyển sang màu nâu đỏ hoặc đen. Nhánh cây phân tán rộng và hướng lên trên.
Lá cây chùm ngây có màu xanh lá, dạng kép và mọc đối xứng nhau với nhau khoảng 6 – 9 đôi, kích thước từ 30 – 60cm, kích thước từng lá to dần từ trên xuống dưới. Hoa có màu trắng, mọc thành từng cụm đều nhau khá giống với hoa đậu. Loài hoa chùm ngây thường nở rộ vào tháng 4 cho đến tháng 6.
Quả chùm ngây có màu nâu, thon, dạng nang treo mọc thõng xuống với chiều dài khoảng 30 – 50cm, đường kính khoảng 1.5 – 2.5cm. Bên trong quả có chứa hạt, hình tròn, màu nâu, xung quanh có màng bọc bao phủ và có kích thước giống với hạt đậu Hà Lan. Ở nơi có hạt thường gồ lên, mỗi quả ít nhất 20 hạt. Mùa quả chùm ngây rộ nhất là từ tháng 7 đến tháng 9.
Một số hình ảnh về cây chùm ngây:
2. Phân bố
Cây chùm ngây có xuất xứ từ vùng Ấn Độ và các vùng Nam Á. Cây thường mọc hoang hoặc ở những nơi có điều kiện đất đai khắc nghiệt hoặc bán nhiệt đới. Không chỉ mọc phổ biến ở nước ngoài, loại cây này còn rất phổ biến ở Việt Nam, đặc biệt là ở các tỉnh thành như Thanh Hóa, Ninh Thuận, Bình Thuận, Phú Quốc, An Giang, Quảng Nam, Nha Trang, Đà Nẵng…
3. Bộ phận sử dụng và chế biến
Hầu hết các bộ phận của cây chùm ngây đều được thu hái để sử dụng như thân, lá, hạt, quả và cả phần rễ cây. Vì vậy, loại cây này đem lại giá trị kinh tế cao khi được dùng cho cả mặt thực phẩm lẫn thuốc điều trị bệnh. Hiện tại, giá bán của cây chùm ngây trên thị trường cao hơn so với mặt bằng chung các loại rau khác, thường dao động trong khoảng 150.000 VNĐ/ kg đối với lá chùm ngây, khoảng 250.000 VNĐ/ kg đối với hạt chùm ngây.
Cây chùm ngây có thể được sử dụng dạng tươi hoặc đem làm sạch, sấy lạnh hoặc phơi khô bảo quản ở nơi thoáng mát có thể sử dụng lâu dài. Lưu ý đối với cây chùm ngây tươi có thể rửa sạch và bảo quản trong ngăn mát tủ lạnh, tuy nhiên không được để quá lâu và phải bọc kín trong túi để tránh làm giảm hàm lượng chất dinh dưỡng trong lá.
Ngoài ra, một số dạng sử dụng phổ biến của cây chùm ngây như:
- Trà
- Bột
- Viên uống thực phẩm chức năng
- Cốm dinh dưỡng
4. Thành phần hóa học
Theo kết quả của các nghiên cứu khoa học về cây chùm ngây cho thấy, trong mỗi bộ phận đều có chứa những thành phần khác nhau. Nhưng nhìn chung, trong loại cây này có chứa hơn chất dinh dưỡng tổng hợp gồm 7 loại vitamin, 6 khoáng chất, 46 chất oxy hóa, 18 loại axit amin cùng nhiều hợp chất hóa học khác.
Điển hình có thể kể đến một số chất dinh dưỡng cần thiết cho sức khỏe con người như: carbohydrat, vitamin A, B, C, chất xơ, chất đạm, chất béo cùng nhiều khoáng như kẽm, mangan, magie, sắt, kali, photpho, natri… Làm một bài toán so sánh nhỏ cho thấy hàm lượng vitamin A trong cây chùm ngây cao gấp 4 lần quả cà rốt, vitamin C cao gấp 7 lần trái cam và lượng canxi cao gấp 4 lần so với sữa.
Vì vậy, trung bình trong 1kg cây chùm ngây sẽ cung cấp đầy đủ hàm lượng chất dinh dưỡng cần thiết cho cả 4 thành viên trong một gia đình. Trong đó, lá cây chùm ngây là bộ phận giàu dinh dưỡng nhất.
Công dụng của cây chùm ngây
Cây chùm ngây là một trong những loại dược liệu quý được sử dụng phổ biến trong các bài thuốc Y học cổ truyền. Dựa vào giá trị dinh dưỡng cao trong cây chùm ngây, các chuyên gia đã chỉ ra nhiều lợi ích hiệu quả của nó như:
- Ngăn ngừa ung thư: Hàm lượng cao chất chống oxy hóa, vitamin C, kẽm và các hoạt chất khác có trong lá chùm ngây có tác dụng ức chế sự phát triển của các gốc tự do. Đây vốn là nguyên nhân gây ra những tổn thương gen DNA, hình thành các chất gây bệnh ung thư trong cơ thể.
- Giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh tim: Trong lá cây chùm ngây có chứa nhiều hoạt chất giúp giảm nồng độ Cholesterol phòng ngừa nguy cơ mắc các bệnh lý tim mạch. Bên cạnh đó, hàm lượng chất chống oxy hóa còn giúp hạn chế tối đa những tác động tổn thương đến tim, hỗ trợ tim hoạt động khỏe mạnh.
- Bảo vệ chức năng gan: Hoạt chất Sillymarin trong lá chùm ngây có tác dụng tăng cường chức năng gan, tăng cường sự bảo vệ chức năng gan khỏi những ảnh hưởng tiêu cực khi việc quá sức, bị ảnh hưởng bởi hàm lượng chất béo cao khó lọc.
- Hỗ trợ điều trị sỏi thận: Ăn nhiều rau chùm ngây giúp lợi tiểu, hỗ trợ cải thiện chức năng thận. Thậm chí những trường hợp bị sỏi thận nhẹ, sử dụng rau chùm ngây giúp hỗ trợ phá hủy sỏi và loại bỏ các tinh thể, độc tố hình thành sỏi.
- Hỗ trợ điều hòa huyết áp: Với những người bị cao huyết áp thì cây chùm ngây là loại thuốc có tác dụng rất tốt trong việc hỗ trợ làm giảm huyết áp và điều hòa, duy trì sự ổn định của huyết áp ở mức bình ổn.
- Ngăn ngừa thiếu máu: Trung bình cứ trong 100g bột lá chùm ngây sẽ chứa khoảng 28mg sắt. Điều này cho thấy hàm lượng sắt trong lá chùm ngây còn cao hơn so với thịt bò hay các loại thực phẩm khác. Vì vậy, người bị thiếu máu có thể cân nhắc sử dụng loại dược liệu này để cải thiện nhanh chóng tình trạng bệnh.
- Điều trị táo bón: Theo nhiều nghiên cứu, trong quả chùm ngây có chứa hàm lượng cao các chất xơ hòa tan và không hòa tan. Khi vào trong cơ thể, chúng có khả năng thúc đẩy sự co bóp của nhu động ruột, giúp quá trình đại tiện diễn ra thuận lợi, ngăn ngừa táo bón.
- Giảm lượng đường trong máu: Chùm ngây được biết đến là loại thảo dược hỗ trợ rất tốt trong việc làm giảm và kiểm soát nồng độ đường trong máu không vượt ngưỡng cho phép.
- Tăng cường hệ miễn dịch: Với hàm lượng dinh dưỡng cao và đầy đủ trong cây chùm ngây, việc sử dụng lọi dược liệu này thường xuyên sẽ giúp duy trì sức khỏe, tăng cường hệ miễn dịch và nâng cao sức đề kháng.
- Hỗ trợ giảm cân: Hoạt chất isothiocyanate trong quả chùm ngây còn có tác dụng ức chế việc hấp thụ chất béo của cơ thể, từ đó giúp hỗ trợ điều trị giảm cân, thừa cân hiệu quả.
Ngoài 10 công dụng chữa bệnh từ cây chùm ngây vừa kể trên, trong dân gian còn lưu truyền rất nhiều công dụng khác như:
- Kích thích hệ tiêu hóa
- Lợi sữa
- Chữa tê thấp
- Hạ sốt
- Điều trị vết thương
- Làm chất giải độc do côn trùng cắn
- Hỗ trợ kích thích tăng dục
- Điều trị áp xe
- Bệnh viêm nướu
- Nuôi dưỡng mái tóc
- Giảm viêm
- Hỗ trợ sức khỏe não bộ
- Ngăn ngừa loãng xương
- Tốt cho sức khỏe của trẻ em từ 6 tháng tuổi trở lên
- …
Một số bài thuốc chữa bệnh từ cây chùm ngây hiệu quả
Sau đây là một số bài thuốc cụ thể được sử dụng phổ biến để điều trị bệnh từ cây chùm ngây:
1. Bài thuốc bảo vệ gan và điều hòa huyết áp
Cách thực hiện:
- Dùng 150g lá chùm ngây tươi, non, đem rửa sạch, ngâm vào nước muối. Sau khi lá ráo hết nước thì cho vào cối giã nát.
- Đổ vào 300ml nước sôi để nguội, trộn đều rồi chắt lọc lấy phần nước cốt cho ra chén.
- Cho thêm 2 muỗng nhỏ mật ong, khuấy cho tan đều thì chia làm 3 phần nhỏ, uống hết trong ngày.
2. Bài thuốc trị suy nhược cơ thể
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 100g bột chùm ngây, gạo và một số gia vị thông thường
- Dùng một nắm gạo nhỏ nấu cháo, khi cháo đã nhừ thì cho vào 2 muỗng bột chùm ngây, khuấy đều lên cho bột tan hết
- Nêm nếm gia vị vừa ăn, nấu thêm 10 phút thì tắt bếp. Nên ăn khi còn nóng để đạt được hiệu quả tốt nhất.
3. Bài thuốc giảm mỡ máu
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 100g cây chùm ngây tươi, nếu chùm ngây khô thì dùng 30g.
- Rửa sạch chùm ngây, đem sắc với 1 lít nước trên lửa vừa khoảng 15 phút.
- Lọc lấy phần nước lá cho ra chén, chia làm 3 phần và uống hết trong ngày.
- Kết hợp sử dụng bài thuốc này với một lối sống lành mạnh, vận động thường xuyên sẽ giúp kiểm soát lượng mỡ trong máu tốt, tăng tuổi thọ.
4. Bài thuốc trị u xơ tuyến tiền liệt
Cách thực hiện
- Chuẩn bị 100g rễ chùm ngây tươi (hoặc 30g rễ chùm ngây khô), 80g lá trinh nữ (hoặc 20g lá khô).
- Cho hết dược liệu vào siêu thuốc, đổ vào 2 lít nước và nấu sôi lên.
- Đợi cho đến khi nước thuốc trong nồi cạn xuống còn một nửa thì tắt bếp, lọc lấy nước thuốc ra chén và uống hết trong ngày.
Ngoài ra, phần rễ cây chùm ngây sắc nước uống hoặc ngậm trực tiếp rễ tươi trong miệng còn giúp hỗ trợ làm giảm đau nhức răng hiệu quả.
5. Bài thuốc ngừa thai từ cây chùm ngây
Đây là bài thuốc dựa theo kinh nghiệm của dân tộc Raglay, sử dụng phần rễ của cây chùm ngây để làm bài thuốc ngừa thai.
Cách thực hiện
- Dùng 150g rễ cây chùm ngây tươi, đem rửa thật sạch qua vài nước, ngâm nước muối 15 phút.
- Băm nhỏ rễ chùm ngây và cho vào nồi nước 2 lít rồi đun trên lửa vừa.
- Khi thấy nước trong nồi cạn xuống còn một nửa thì tắt bếp, lọc lấy nước thuốc chia làm 2 lần uống trong ngày.
- Để đạt được kết quả như mong muốn, hãy áp dụng liệu trình uống cách 5 ngày/ lần.
6. Ngâm rượu chùm ngây
Ngoài ra, bạn cũng có thể ngâm rượu chùm ngây để sử dụng khi cần.
Cách thực hiện
Cách 1: Đối với chùm ngây tươi
- Chuẩn bị rễ chùm ngây tươi, rửa sạch và vớt ra để cho thật ráo nước.
- Xếp vào hũ thủy tinh, đổ rượu trên 40 độ vào bình với tỷ lệ 1:8
- Đậy nắp kín cẩn thận để ủ rượu và để ở nơi khô ráo, thoáng mát.
- Ủ khoảng 3 – 4 tháng là có thể lấy ra sử dụng được.
Cách 2: Đối với rượu chùm ngây khô
- Rửa sạch rễ chùm ngây, cắt thành từng miếng nhỏ và đem đi phơi khô.
- Cho vào chảo sao vàng khoảng 10 phút, chú ý không để rễ bị cháy.
- Xếp vào hũ thủy tinh và đổ rượu 40 độ vào với tỷ lệ 1:25
- Đậy nắp kín và ủ khoảng 3 tháng là có thể lấy ra sử dụng được.
- Lưu ý bảo quản hũ rượu ở nơi thoáng mát, khô ráo và tránh ánh nắng mặt trời.
Món ăn hỗ trợ tăng cường sức khỏe từ cây chùm ngây
Bên cạnh những bài thuốc hay chữa bệnh từ cây chùm ngây, loại dược liệu này còn được sử dụng như một loại rau dùng phổ biến trong chế biến thức ăn. Tùy theo sở thích của từng người, từng gia đình mà sử dụng rau chùm ngây theo các cách sau:
- Rửa sạch và trộn cùng các loại rau thơm khác để làm rau sống ăn kèm món mặn.
- Nấu canh cùng với các loại thịt bò, thịt heo, tôm khô, ruốc hoặc nấu không đều được.
- Chế biến thành các món chiên, xào, trộn gỏi, sấy khô rồi tán nhuyễn thành bột mịn để làm bánh hoặc pha nước uống.
- Xay sinh tố cùng đường, sữa tươi, sữa đặc hoặc kết hợp với các loại trái cây rất thơm ngon và bổ dưỡng.
Dưới đây là gợi ý cách chế biến một số món ăn từ rau chùm ngây như:
1. Canh rau chùm ngây tôm khô
Cách chế biến
- Chuẩn bị 150g chùm ngây, 200g bò viên, hành tím 2 củ và các loại gia vị nêm nếm.
- Sơ chế nguyên liệu: Rửa sạch rau chùm ngây qua vài nước rồi vớt ra để ráo; Tôm khô trụng nước sôi; Hành tím bóc vỏ, rửa sạch rồi băm nhuyễn.
- Cho dầu vào nồi, phi thơm hành tím và đổ 1 lít nước vào. Đợi nước sôi lên thì cho tôm khô vào, nêm nếm gia vị cho vừa ăn thì cho rau chùm ngây vào.
- Nấu thêm 3 phút nữa thì tắt bếp, múc canh ra bát, rắc tiêu cho thơm và ăn khi còn nóng.
2. Rau chùm ngây trộn gỏi
Cách chế biến
- Chuẩn bị 30g rau chùm ngây, 300g tôm, 300g thịt bò hoặc thịt heo, cà rốt, dưa leo, hành tây, ngò rí, rau răm, đậu phộng và các loại gia vị nêm nếm thông thường.
- Sơ chế sạch các nguyên liệu cho sạch, nên rửa hoặc ngâm qua nước muối trước khi chế biến.
- Dưa leo, cà rốt, hành tây cắt thành từng lát mỏng. Đậu phộng rang thơm lên rồi bóc bỏ vỏ, giã nát.
- Tôm, thịt luộc chín kỹ, bóc bỏ vỏ tôm, thịt thái lát vừa ăn.
- Cho hết các nguyên liệu đã chuẩn bị vào nồi lớn, nêm nếm gia vị sao cho vừa ăn rồi cho rau răm, ngò rí, đậu phộng vào.
Một số lưu ý về cách sử dụng cây chùm ngây
Mặc dù cây chùm ngây chứa rất nhiều chất dinh dưỡng tốt cho sức khỏe, tuy nhiên không phải ai cũng có thể sử dụng được. Không những vậy, sử dụng không đúng cách, lạm dụng quá mức… cũng có thể gây ra nhiều tác hại ngoài ý muốn. Vì vậy, để tránh gây ra những tác dụng phụ ngoài ý muốn, bạn cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Chống chỉ định sử dụng cho phụ nữ có thai. Mặc dù chùm ngây có tác dụng lợi sữa rất tốt cho phụ nữ sau sinh, nhưng đối với phụ nữ mang thai thì sử dụng chùm ngây rất nguy hiểm. Hoạt chất alpha – sitosterol có khả năng kích thích sự co bóp của tử cung gây sảy thai.
- Không lạm dụng chùm ngây vượt liều lượng cho phép trong thời gian dài để tránh gây dư thừa chất dinh dưỡng, gây ảnh hưởng đến sức khỏe. Tốt nhất chỉ nên sử dụng chùm ngây tối đa 3 lần/ tuần, mỗi lần sử dụng không quá 20 – 30g.
- Không sử dụng chùm ngây vào buổi tối dù dưới bất kỳ hình thức gì. Đặc biệt ở những người có tiền sử mắc bệnh mất ngủ tuyệt đối không sử dụng vì có thể gây rối loạn giấc ngủ.
- Khi chế biến chùm ngây không nấu chín kỹ quá để đảm bảo giữ lại trọn vẹn chất dinh dưỡng.
Trên đây là những thông tin cơ bản về cây chùm ngây bao gồm công dụng, cách thực hiện và những lưu ý để sử dụng hiệu quả, an toàn. Hy vọng rằng những kiến thức bổ ích này sẽ giúp quý bạn đọc có thêm sự lựa chọn dược liệu trị bệnh phù hợp để bảo vệ sức khỏe cho chính bản thân và những người thân trong gia đình.
Tham khảo thêm
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!