Bài viết được tư vấn chuyên môn bởi
Cây dừa cạn thường được trồng để làm cảnh vì có hoa đẹp và xanh tốt quanh năm. Ngoài ra rễ, thân và lá của cây được tận dụng dùng ngoài để chữa vết bỏng nhẹ, đau nhức mô mềm, zona thần kinh. Bên cạnh đó, cây dừa cạn còn được kết hợp với một số dược liệu khác chữa tiểu đường, hỗ trợ điều trị ung thư,…
Mô tả dược liệu dừa cạn
1. Tên gọi, phân nhóm
- Tên gọi khác: Cây hoa dừa cạn, bông dừa, Hoa hải đằng, Trường xuân
- Tên khoa học: Catharanthus roseus
- Họ: Trúc đào – Apocynaceae
2. Đặc điểm thực vật
Cây dừa cạn là loài thực vật thân thảo, nhỏ và có chiều cao khoảng 40 – 80cm. Rễ cây phát triển tốt, thân dưới hoá gỗ, phần thân trên dạng thảo, mềm. Cây mọc thành bụi, lá xanh tốt quanh năm, mọc đối xứng, phiến lá hình trứng dài, rộng từ 1 – 1.25cm, dài từ 3 – 8cm, hẹp nhọn ở 2 đầu.
Hoa có màu đỏ, hồng hoặc trắng, mọc đơn độc ở các kẽ lá phía trên và có mùi thơm đặc trưng. Mỗi hoa có 5 canh, sờ vào cảm giác mịn và mỏng. Quả dài 2 – 4mm, rộng 2 – 3mm, đầu quả hơi tù, bên trong chứa 10 – 20 hạt nhỏ, hình quả trứng, có màu nâu nhạt. Cây hoa dừa xanh tốt và nở hoa quanh năm.
3. Bộ phận dùng
Các bộ phận lá thân và rễ của cây dừa cạn đều chứa lượng dược tính cao nên đều được thu hái để làm thuốc chữa bệnh.
4. Phân bố
Cây hoa dừa cạn mọc hoang và thường được phân bố ở nhiều nước có khí hậu nhiệt đới như Ấn Độ, Indonesia và Việt Nam. Ngoài ra, dược liệu còn được trồng nhiều tại châu Phi, châu Mỹ, châu Úc.
5. Thu hái – sơ chế
Dược liệu cây dừa cạn được thu hái quanh năm. Sau khi thu hoạch thì đem đi rửa sạch, phơi hoặc sấy khô hoàn toàn và để dùng dần.
6. Bảo quản
Dược liệu sau khi bào chế thì bảo quản ở nơi khô ráo, thoáng mát. Nếu dùng lâu, nên đem phơi thường xuyên để tránh ẩm mốc, mối mọt.
7. Thành phần hoá học
Một số nghiên cứu khoa học nhận thấy, trong cây hoa dừa cạn có chứa 0.1 – 0.2% alkaloid, trong đó có một số thành phần chủ yếu như vindolin, prinin, vinblastine, catharanthin,…
Vị thuốc dừa cạn
1. Tính vị
Tính mát, vị đắng
2. Quy kinh
Chưa có ghi chép
3. Tác dụng dược lý của cây dừa cạn
Công dụng của dược liệu theo Đông y:
- Tác dụng: Tiêu thũng, tiêu viêm, thông tiểu, hoạt huyết, hạ áp
- Chủ trị: Đái tháo đường, tiêu hoá kém, lỵ, tiểu tiện khó, bỏng nhẹ, huyết áp cao, mất ngủ, ung thư
Theo nghiên cứu dược lý hiện đại:
- Dược liệu mang lại hiệu quả trong hỗ trợ điều trị bệnh ung thư bạch cầu (bệnh máu trắng)
- Vincristin có trong vị thuốc này có khả năng ức chế tế bào ung thư nhưng có thể gây ức chế thần kinh và ảnh hưởng đến thai nhi.
- Hoa và lá bông dừa có tác dụng làm săn chắc da và lọc máu
- Thành phần hoá học trong dược liệu có tác dụng tẩy giun, lợi tiểu
4. Dược liệu dừa cạn chữa bệnh gì?
Hiện nay, dược liệu hoa hải đằng được dùng trong các bài thuốc chữa ung thư máu, tiểu đường, tăng huyết áp, bỏng nhẹ, zona thần kinh, mất ngủ, rong kinh, bỏng nhẹ, bệnh trĩ, nhiễm trực khuẩn, khí hư ở nữ giới và u xơ tuyến tiền liệt.
5. Cách dùng – liều lượng
Bông dừa thường được dùng ở dạng cao lỏng, đắp ngoài và sắc uống. Nếu dùng uống, bạn chỉ nên dùng từ 8 – 20g dược liệu khô/ ngày.
Các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu dừa cạn
Trong Đông y lưu truyền nhiều bài thuốc chữa bệnh từ vị thuốc hoa hải đằng an toàn và lành tính. Theo đó, dược liệu được dùng chữa chứng mất ngủ, rong kinh, bế kinh, vết bỏng nhẹ, tăng huyết áp, ung thư,…
Bài thuốc chữa chứng rong kinh:
- Chuẩn bị: Cây hoa dừa cạn sao vàng (bao gồm phần lá, thân, rễ và hoa)
- Thực hiện: Dược liệu cho vào ấm cùng với lượng nước vừa đủ và sắc uống. Áp dụng liên tục từ 3 – 5 ngày để cải thiện.
Bài thuốc trị chứng mất ngủ:
- Chuẩn bị: Lá vông nem, hạt muồng sao đen mỗi vị 12g, thân và lá dừa cạn phơi khô (sao vàng) 20g
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi sắc lấy nước trước khi ngủ. Mỗi ngày sắc uống 1 thang
Bài thuốc chữa chứng tiêu khát (tiểu tiện nhiều và khát nhiều):
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị bông dừa 10g, cây dây thìa canh 20g. Đem sắc với 1 lít nước đến khi còn lại 3 chén thì tắt bếp. Chia đều thành 3 lần và uống hết trong ngày, dùng thuốc sau khi ăn từ 15 – 20 phút.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị thạch hộc, khiếm thực, củ mài, khởi tử, sơn thù nhục mỗi vị 12g, đan bì, ngũ vị mỗi vị 10g, bông dừa 16g, cát căn 20g. Các dược liệu đem sắc với 600ml đến khi còn lại 300ml. Mỗi lần dùng 150ml, ngày uống 2 lần. Thực hiện liên tục trong vòng 7 ngày.
Bài thuốc trị lỵ trực khuẩn:
- Chuẩn bị: Chi tử, hoàng liên mỗi vị 10g, đinh lăng, lá khổ sâm, cỏ sữa, cỏ mực, rau má mỗi vị 20g
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi sắc với 600ml nước đến khi còn lại 300ml thì tắt bếp. Chia thành 3 lần và uống hết trong ngày. Mỗi ngày sắc uống 1 thang áp dụng liên tục trong vòng 5 ngày.
Bài thuốc chữa chứng bế kinh (căng đầy, đau bụng dưới, dễ cáu gắt, mặt đỏ):
- Chuẩn bị: Nga truật, hương phụ mỗi vị 12g, bông dừa (phơi khô), kê huyết đằng, trạch lan mỗi vị 16g, chỉ xác 8g, tô mộc 20g, hoa hồng 10g.
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc với 500ml đến khi còn lại 300ml thì chia thành 2 lần uống hết trong ngày.
Bài thuốc chữa vết bỏng nhẹ:
- Chuẩn bị lá dừa cạn tươi
- Thực hiện: Dược liệu sau khi rửa sạch thì giã nát rồi đắp lên vết bỏng sau khi đã vệ sinh sạch. Thực hiện từ 2 – 3 lần/ ngày.
- Lưu ý: Không áp dụng với những vết bỏng nặng, bỏng da trên diện rộng, trợt lở da.
Bài thuốc hỗ trợ chữa chứng tăng huyết áp:
- Chuẩn bị: Đỗ trọng 120g, cam thảo đất 140g, chỉ tử 100g, dừa cạn 160g, lá đinh lăng 180g, cỏ xước 160g, hoa hoè 150g.
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì đem đi sao vàng, tán vụn rồi bảo quản trong hộp kín. Mỗi lần dùng 40g hãm với 1 lít nước sôi trong vòng 10 phút và dùng để uống thay trà.
Bài thuốc hỗ trợ điều trị bệnh bạch cầu lympho cấp:
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị cây hoa dừa cạn 12g, hy thiêm 9g, bạch cúc 6g, thảo quyết minh 6g. Các vị thuốc đem sắc lấy nước uống đều đặn mỗi ngày.
- Bài thuốc 2: Chuẩn bị dừa cạn 15g, sắc lấy nước và chia thành nhiều lần uống hết trong ngày.
Bài thuốc hỗ trợ chữa trị bệnh ung thư:
- Chuẩn bị: Cây hoa dừa cạn 15g và cây xạ đen 30g
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì đem sắc với 1 lít nước. Đến khi còn 700ml thì tắt bếp, chia thành 3 lần và uống sau bữa ăn 30 phút.
Bài thuốc chữa búi trĩ sưng đau:
- Bài thuốc đắp: Dùng hoa và lá cây dừa cạn, lá thầu dầu tía với lượng bằng nhau. Các dược liệu đem đi rửa sạch, giã nát rồi băng lại ở búi trĩ.
- Bài thuốc uống: Chuẩn bị trần bì, sài hồ, thăng ma mỗi vị 10g, cam thảo 12g, hoàng kỳ, đương quy mỗi vị 12g, phòng sâm, bạch truật mỗi vị 16g, bông dừa (sao), cỏ mực mỗi vị 20g. Các dược liệu đem sắc với 600ml nước đến khi còn lại 300ml thì tắt bếp. Chia lượng nước thuốc thành 2 lần và uống hết trong ngày. Áp dụng bài thuốc liên tục trong 10 ngày, ngưng 3 – 4 ngày và tiếp tục liệu trình.
Bài thuốc điều trị zona thần kinh:
- Chuẩn bị: Bông dừa (sao vàng, hạ thổ), hạ khô thảo, cam thảo đất, thổ linh, nam tục đoạn mỗi vị 16g, kinh giới 12g, chi tử và bạch linh mỗi vị 10g.
- Thực hiện: Các vị thuốc đem sắc 3 lần và dùng uống 3 lần. Mỗi ngày sắc uống 1 thang đến khi khỏi bệnh.
Bài thuốc đắp trị đau nhức:
- Chuẩn bị: Lá cây dừa cạn, lá cây hoè với lượng bằng nhau
- Thực hiện: Các vị thuốc đem đi giã nát rồi đắp lên vùng bị đau nhức và băng lại. Áp dụng đều đặn đến khi triệu chứng thuyên giảm.
Bài thuốc chữa chứng bạch đới ở nữ giới:
- Chuẩn bị: Rễ cây bạch đồng từ, lá bạch sau, biển đậu, cây chó đẻ, đan sâm mỗi vị 16g, cây dừa cạn 12g
- Thực hiện: Các dược liệu đem sắc lấy nước uống. Mỗi ngày dùng 1 thang
Bài thuốc hỗ trợ chữa chứng u xơ tuyến tiền liệt:
- Chuẩn bị: Huyền sâm, chè khô, dừa cạn mỗi vị 12g, đinh lăng 16g, xuyên sơn và bối mẫu 10g, trinh nữ hoàng cung 5g, cát căn 6g
- Thực hiện: Các dược liệu sau khi rửa sạch thì đem đi sắc lấy nước uống. Chia lượng nước thuốc thành 3 lần uống trong ngày.
Bài thuốc hỗ trợ điều trị viêm gan và xơ gan:
- Chuẩn bị: Cây hoa dừa cạn, diệp hạ châu mỗi vị 10g, lá, thân và rễ cây cà gai leo 30g
- Thực hiện: Các dược liệu đem đi sao vàng rồi cho vào ấm sắc lấy nước uống. Mỗi ngày sắc uống 1 thang.
Một số lưu ý và kiêng kỵ khi dùng cây dừa cạn chữa bệnh
Trước và trong quá trình thực hiện các bài thuốc chữa bệnh từ dừa cạn, bạn cần lưu ý một số vấn đề sau:
- Không áp dụng các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu này cho phụ nữ mang thai, đang cho con bú và người có huyết áp thấp.
- Dùng cây dừa cạn quá liều có thể dẫn đến mù lòa và tử vong. Do đó, bạn không nên dùng quá 50g/ ngày
- Alkaloid trong bông dừa có thể gây ra các phản ứng bất lợi như viêm miệng, táo bón, buồn nôn, viêm thần kinh, rụng tóc, chán ăn, tắc ruột, giảm số lượng bạch cầu,…
- Các chuyên gia nhận thấy, cây dừa cạn có hoa màu trắng thường có tác dụng dược lý cao hơn so với hoa màu đỏ hoặc màu hồng.
- Một số hoạt chất trong dược liệu như vinblastine, vincristine có tác dụng chống ung thư. Tuy nhiên, việc tuỳ tiện dùng dược liệu này có thể làm tăng nguy cơ ngộ độc và tử vong.
Cây dừa cạn là vị thuốc Nam quý được dùng trong nhiều bài thuốc chữa bệnh. Tuy nhiên, dược liệu này có chứa lượng độc tính mạnh. Do đó, bạn không nên tự thực hiện các bài thuốc chữa bệnh từ dược liệu này khi chưa có chỉ định từ bác sĩ chuyên khoa.
Có thể bạn quan tâm:
Trở thành người đầu tiên bình luận cho bài viết này!